Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Poznaj Nasze stanowisko

Nawigacja Nawigacja

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Znajdź nas i polub na Facebook

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Starożytna Nea Pafos

Legendarne początki

Rozciągający się we wschodniej części Cypru region Pafos to połączenie niedostępnego skalistego wybrzeża pociętego sezonowymi rzekami posiadającymi swoje źródła w górach Troodos i niezwykłego półwyspu Akamas, gdzie rodzą się żółwie morskie. To kraina Afrodyty - bogini miłości. Wedle mitu to tutaj wynurzyła się Ona z piany morskiej w miejscu nazwanym przez miejscowych Petra tu Romiu. Tu także funkcjonowało jej panhelleńskie sanktuarium.  

Za mitycznego założyciela miasta Pafos grecki geograf i podróżnik Strabon uważał Agapenora, wnuka króla Tegei, Likurga. Był on uczestnikiem Wojny Trojańskiej, jednak mimo zwycięstwa herosowi nie udało się powrócić do domu. Jego statek zboczył z kursu podczas burzy i rozbił się na wybrzeżu Cypru, gdzie Agapenor miał wybudować miasto, jak i świątynię Afrodyty.

W świetle badań wykopaliskowych Pafos, gdzie znajdowało się sanktuarium Afrodyty, rozwijała się od XII w. p.n.e. do końca IV w. p.n.e. Jej pozostałości archeolodzy brytyjscy zlokalizowali w rejonie współczesnej miejscowości Kouklia, a od wielu lat odkrywają je badacze cypryjscy oraz z Niemiec i Szwajcarii. Cypr podzielony był wówczas na niewielkie królestwa (jednym z nich było Pafos), które przez swoje strategiczne położenie na Morzu Śródziemnym uzależnione były od otaczających je hegemonów co zaowocowało zróżnicowanymi wpływami na kulturę wyspy.

Do dużych przemian na Cyprze dochodzi pod koniec IV w. p.n.e., kiedy wojska Aleksandra Wielkiego podbijają lokalne królestwa jednocząc wyspę. Po jego śmierci w efekcie walk pomiędzy diadochami Cypr przechodzi pod panowanie egipskiej dynastii Ptolemeuszy. Koniec IV w. p.n.e. to także duże zmiany w regionie Pafos. Dotychczasowa stolica traci swoje znaczenie otrzymując status Palaia (Stara) Pafos. W odległości ok. 14 km od niej rozpoczyna się zaś budowa nowego miasta wykorzystując naturalną zatokę idealną do stworzenia potężnego portu morskiego. Miasto to później nazywane było Nea (Nowa) Pafos.

Nea Pafos w okresie hellenistycznym

Nea Pafos powstała na przełomie IV i III w. p.n.e. jako ważny port na szlaku morskim z  Aleksandrii na Rodos. Miasto zlokalizowano na półwyspie otaczającym naturalną zatokę oraz pomiędzy dwoma niewielkimi wzgórzami Fanari i Fabrika. Naśladując egipską stolicę państwa Ptolemeuszy, Nea Pafos zbudowana została na tzw. planie hipodamejskim, tj. w oparciu o regularną siatkę ulic i działek zabudowy (insul). Zabudowa zwrócona była w kierunku dużego portu, zaś od lądu miasto oddzielały mury obronne. Od początku istnienia miasta posiadało ono oparty o stok wzgórza Fabrika teatr, element niezbędny w każdym mieście greckim.

Ze względu na swoje strategiczne położenie od II w. p.n.e. Nea Pafos stała się stolicą Cypru i siedzibą stratega, generała zarządzającego wyspą. Miasto pozostawało pod silnymi wpływami aleksandryjskimi. Obszerny i nowoczesny wówczas port  i dostęp do drewna cedrowego z pobliskich lasów spowodował, że stacjonowała tu ptolemejska flota wojenna i garnizon wojskowy złożony z najemników. Wielokulturowego charakteru miasta dopełniało zapewne wielu marynarzy i kupców, ale także pielgrzymi, którzy wschodnią bramą miejską wyruszali drogą procesyjną przez święte ogrody Afrodyty (Geroskipu) w kierunku słynnego w całym ówczesnym świecie sanktuarium tej bogini w Starej Pafos. W Nea Pafos zamieszkiwała także bogata grecka arystokracja zebrana wokół stratega, a pozostałościami po niej są monumentalne grobowce odnalezione na północ od miasta tzw. Grobowce Królewskie.

Nea Pafos z pewnością w I w. p.n.e. była świadkiem zdarzeń, które z powodu upadku dynastii ptolemejskiej doprowadziły do przejścia wyspy pod panowanie rzymskie.

Augusta (Sebaste) Flawia w okresie rzymskim

W 58 r. p.n.e. Cypr został anektowany do rzymskiej prowincji Cylicji za przyzwoleniem Ptolemeusza XII, władcy Egiptu, który zabiegał o poparcie senatu rzymskiego. Na Cyprze rządził wówczas jego młodszy brat, Ptolemeusz król Cypru. Już wcześniej senat rzymski, uchwalił zajęcie Cypru i konfiskatę wszystkich znajdujących się na wyspie posiadłości młodszego Ptolemeusza. Wykonawcą woli Rzymu był Katon Młodszy.  Pomimo gwarancji zachowania przywilejów i nietykalności osobistej Ptolemeusz nie zgodził się na warunki rzymskie i popełnił samobójstwo. Jego majątek sprzedany na licytacji przyniósł Rzymowi kolosalną sumę 7 000 talentów. Na krótki okres wyspa została przywrócona do chylącego się ku upadkowi egipskiego państwa Ptolemeuszy przez Cezara i Antoniusza, jednak ostatecznie jej los przypieczętowała bitwa pod Akcjum w 30 r. p.n.e.

Od 22 r. p.n.e. Cypr stał się prowincją senatu rzymskiego zarządzaną poprzez prokonsula. Jednego z nich, Sergiusza Pawła, znamy z Dziejów Apostolskich. Mimo zmian politycznych Nea Pafos pozostała stolicą wyspy, dzięki strategicznej lokalizacji i możliwościom swojego portu. Po trzęsieniu ziemi w 15 r. (lub 17) r.  p.n.e., które zniszczyło Pafos, miasto zmieniło swój aleksandryjski charakter. Odbudowa została zainicjowana przez cesarza Augusta, a za bezpośrednią inspirację architektoniczną uważa się miasto Cezarea Maritima położone na północ od współczesnego Tell Awiwu. Pafos otrzymała wówczas nazwę Augusta (Sebaste), a przydomek Flawia dodał cesarz Tytus, który osobiście odwiedził tutejsze sanktuarium Afrodyty. Jak pisze Strabon, Sebaste miała przepiękne budynki i świątynie. Zamieszkiwali je głównie miejscowi Grecy, a także Rzymianie i Żydzi oraz diaspora wczesnochrześcijańska. Mieszkańcy mieli prawo do bicia własnej monety z przedstawieniem świątyni bogini Afrodyty na rewersie oraz funkcjonowały dalej powstałe jeszcze w okresie hellenistycznym instytucje administracyjne.

Ponieważ Cypr znajduje się na granicy płyt tektonicznych trzęsienia ziemi jeszcze trzykrotnie uderzyły w region Pafos w 77/76 r. n.e., 126 r. n.e. oraz dwukrotnie w IV w. n.e., co spowodowało, że Augusta straciła swoje znaczenie na rzecz założonej przez cesarza Konstantyna Konstancji (Famagusty, w pobliżu dawnej stolicy wyspy, Salaminy). Liczne zniszczenia i odbudowy miasta przy częstym ponownym użyciu tych samych materiałów budowlanych spowodowały bardzo skomplikowany układ warstw kulturowych odkrywanych przez archeologów współcześnie.

Badania archeologiczne w Nea Pafos

Mimo, że pierwsze profesjonalne badania archeologiczne zostały podjęte przez brytyjską archeolog, J. Du Plat Taylor, już w 1933 r., bardzo długo pozostałości Nea Pafos uważano za mało interesujące. Przełomowe okazało się przypadkowe odkrycie mozaik zdobiących dużą willę z czasów rzymskich, tzw. Dom Dionizosa w latach 60 XX w. Wówczas archeolog cypryjski, Kyriakos Nikolau, rozpoczął szeroko zakrojone wykopaliska. Już w 1965 r.  prace Polskiej Misji Archeologicznej Uniwersytetu Warszawskiego zapoczątkował prof. Kazimierz Michałowski.

Od 1980 r. dzięki wyjątkowym znaczeniu odnalezionych w Pafos mozaik oraz innych obiektów zostało ono wpisane na listę UNESCO wraz z sanktuarium Afrodyty w Starej Pafos. Później stworzono Park Archeologiczny Kato Pafos mający na celu ochronę pozostałości miasta, jego nekropoli oraz innych obiektów starożytnych.

Współcześnie Nea Pafos to najważniejsze stanowisko archeologiczne na Cyprze mające ugruntowane miejsce pośród kluczowych badań dotyczących śródziemnomorskich miast starożytnych. Oprócz zakończonych wykopalisk cypryjskich Departamentu Starożytności (Dom Dionizosa, , Bazylika Limeniotissa, Bazylika Chrysopolitissa) i Uniwersytetu Cypryjskiego (Willa Orfeusza) oraz  misji brytyjskiej (zamek średniowieczny Saranta Kolones), prowadzone są badania wspomnianej misji warszawskiej (dzielnica willowa Malutena), misji australijskiej (teatr), misji francuskiej (wzgórze Fabrika) misji włoskiej (Toumpallos-Garrison’s Camp), oraz ekspedycji Paphos Agora Project Uniwersytetu Jagiellońskiego (Agora).