Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Odkrycia

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Sezon 2016

Podczas sezonu 2016 roku zrealizowano dwie kampanie badawcze. Pierwsza, czyli kampania studyjna, odbyła się wiosną (30.03-25.05.2016) i miała na celu pogłębione studia nad architekturą oraz materiałem ruchomym odkrytym w czasie poprzednich kampanii. Studia te staną się podstawą do opracowania pierwszej publikacji projektu obejmującej pierwszych 5 lat badań (Paphos Agora Project (PAP) 1, 2011-2015). Uczestniczyło 14 osób, w tym rysowniczka i fotograf. Szczególnie ważna była analiza stratygrafii oraz ceramiki, która miała na celu wyklarowanie faz rozwojowych badanego terenu. W czasie kampanii studyjnej dzięki podpisanej umowie o współpracy z Międzyuczelnianym Instytutem Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki (ASP w Warszawie i Krakowie) oraz Międzykatedralną Pracownią Konserwacji i Restauracji Obiektów Archeologicznych i Etnograficznych ASP w Warszawie wykonano również prace konserwatorskie podłóg, basenów, pozostałości tynków zachowanych na ścianach, murów oraz wybranych zabytków.

Kampania badawcza w terenie miała, podobnie jak w ubiegłych latach, charakter interdyscyplinarny. Obejmowała regularne wykopaliska „w sercu” starożytnego miasta, czyli na Agorze, badania geofizyczne w rejonie na północny-zachód od Agory przy bramie N-W miasta, badania geoarcheologiczne, jak również prace konserwatorskie na stanowisku (kontynuacja opisanych wyżej działań wiosennych) oraz w polowym laboratorium ekspedycji w pafijskim muzeum. W bieżącym roku wspomniane prace prowadzone były
w okresie od 21 sierpnia do 12 października, a zespół obejmował aż 77 osób (oczywiście nie wszyscy w tym samym czasie) - 24 osób kadry, 16 studentów odbywających ćwiczenia terenowe,  37 wolontariuszy nie tylko w Krakowa, ale też  z innych miast Polski: Warszawa, Wrocław, Poznań, Gdańsk oraz Łódź, jak również z innych państw: Grecja i Cypr.

Prace wykopaliskowe na obszarze samej Agory prowadzono aż na pięciu wykopach. W Wykopie I została wyeksplorowana struktura (S.50) wcinająca się częściowo w południowy mur Budowli A (S.17), odkryta już w roku 2015 i zinterpretowana jako cysterna
lub niedokończona studnia. Studnia ta ma średnicę 0,90 m i głębokość 4,88 m. Jej datowanie jest bardzo ważne, ponieważ z całą pewnością została ona wykonana później niż mur S.17 - jeden z jego bloków został przycięty, by służyć jako część cembrowiny. Wypełnisko tej studni stanowiła głównie potłuczona ceramika datowana na okres późnohellenistyczny (i bardzo podobna, choć nieco późniejsza, niż ceramika ze studni S.173 na Wykopie II eksplorowanej w latach 2013-2014). Tak więc stanowi to potwierdzenie, że Budowla A była w użyciu wcześniej,
niż data wykonania studni. Najbardziej zaskakującym znaleziskiem w wypełnisku studni był ludzkich szkieletów odkrytych na głębokości
ok. 3,5 m. W obecnej chwili trudno o interpretację tego znaleziska, niezbędna jest jego analiza antropologiczna, która zostanie wykonana w trakcie następnej kampanii studyjnej. W Wykopie I dokonano również jego poszerzenia na zachód w poszukiwaniu przedłużenia muru S.17, jednak rezultat był negatywny - nie odkryto tego przedłużenia, a jedynie płyty kamienne (resztki płytowania Agory z ostatniej fazy użytkowania?). Bazując na obserwacjach w terenie oraz na rezultatach badań magnetycznych i fotografii lotniczej wykonanych w poprzednim sezonie postawiono hipotezę, że mur ten ma kontynuację daleko na wschód. By sprawdzić tę teorię, założyliśmy mały wykop sondażowy, oznaczony jako Wykop VI (2 m x2 m), ok. 28 m na wschód od Wykopu I oraz 9 m
na zachód od Wykopu II. Najbardziej ważkim rezultatem było odkrycie w Wykopie VI resztek muru o konstrukcji znanej jako mur komorowy ("compartment type"), analogicznej do zastosowanej w murze S.17 i znajdującej się dokładnie na linii tego muru. Jest to niewątpliwie kontynuacja muru S.17 (czyli południowego muru Budowli A), którego uchwycona obecnie długość wynosi  38,18 m.

Został również założony drugi nowy wykop, oznaczony jako Wykop V. Miał na celu weryfikację rezultatów badań magnetycznych wykonach w poprzednim sezonie, które sugerowały istnienie dwóch narożników korespondujących z murami odkrytymi wewnątrz budowli A na Wykopie I, jak również istnienie innej dużej budowli usytuowanej w części północno-wschodniej Agory. Rezultaty prac w obrębie Wykopu V częściowo tylko potwierdziły rezultaty prospekcji magnetycznej. Odkryte resztki budowli, posiadającej wiele pomieszczeń (czyli budowli wielopomieszczeniowej przemianowanej potem na Budowlę C), możemy wstępnie datować na okres hellenistyczny. Jej relacja z pomieszczeniami odkrytymi w Wykopie I (na północ od S.17) powinny zostać poddane dalszej analizie.

Największy zakres prac objął Wykop II, gdzie kontynuowano eksplorację w obrębie pomieszczenia 15 (eksplorowanego w roku 2013) oraz na południe od niego na obszarze o długości ok. 25 m i szerokości 5,5 m wzdłuż krepidomy wschodniego portyku Agory (S.100). Odkryto dalsze pomieszczenia oznaczone jako 16, 17 oraz 18 (w kierunku Wykopu IV). Najważniejsze znaleziska pochodzą z pomieszczeń 15 i 16. W pierwszym z nich na poziomie odkrytej podłogi znaleziono dwa całkowicie zachowane szklane naczynia, które uniknęły zniszczenia jakiemu uległo to  pomieszczenie prawdopodobnie w wyniku trzęsienia ziemi. Pierwotnie znajdowały się one, jak się wydaje, w skrzyneczce,  której żelazny uchwyt (?) został również odkryty. W tym samym kontekście zostały także odkryte dwie całkowicie zachowane lampki oliwne, jak też fragmenty ceramiki. W bezpośrednim sąsiedztwie natrafiono również na monety brązowe, pierwotnie przypuszczalnie ukryte w sakiewce. Wg ustaleń J. Bodzka monety prawdopodobnie stanowiły jeden skarb, choć zostały odkryte w dwóch  grupkach usytuowanych bardzo blisko siebie.  Wybite zostały w czasach cesarza Trajana, jednak niektóre z nich zostały przebite w okresie pierwszej połowy panowania cesarza Hadriana. W sąsiednim pomieszczeniu, nr 16, odkryto - również na poziomie podłogi - małe zachowane w całości szklane unguentarium oraz zestaw narzędzi chirurgicznych (pięć brązowych i jedno żelazne) razem z pozostałościami brązowej skrzyneczki. Wstępne badania dowiodły, że mają one analogie między innymi w znaleziskach ze słynnego Domu Chirurga w Pompejach, jak też w gabinecie chirurga okulisty z Lyonu (starożytne Lugdunum). Szklane naczynia też mogą mieć związek z działalnością leczniczą, więc wysunęliśmy hipotezę, że odkryliśmy gabinet chirurgiczny  funkcjonujący w pomieszczeniu 15-16. Odkrycie "gabinetu chirurga" zbiegło się z wizytą na stanowisku Dziekana Wydziału Historycznego UJ, prof. dr hab. Jana Święcha. Dobry stan zachowania wszystkich tych fantastycznych znalezisk oraz fakt znalezienia ich bezpośrednio na podłodze, sugerują, że powalone trzęsieniem ziemi pomieszczenia 15-16 nigdy nie zostały odbudowane. Wstępna analiza znalezisk ruchomych z opisanych kontekstów daje ich chronologię na czasy panowania Hadriana, co dobrze współgrałoby z trzęsieniem ziemi wspomnianym w pisanych źródłach antycznych, które współcześni badacze datują na rok 126 n.e. Tak więc raz jeszcze, podobnie jak w ubiegłych latach badań, rezultaty badań Paphos Agora Project wskazują na II w. n.e. jako końcowy okres funkcjonowania wschodniego portyku Agory, a nie wiek IV n.e., postulowany przez bardzo zasłużonego dla Pafos cypryjskiego badacza, Kyriakosa Nikolau.

W Wykopie IV badana były kontynuowane w obrębie dwóch pomieszczeń odkrytych w ub. roku, którym nadano numery 30 (pomieszczenie zachodnie) 31 (pomieszczenie wschodnie). W  31 eksploracja została zakończona - osiągnięto skałę macierzystą. Odkryto między innymi pozostałości przypuszczalnie pieca, fragmenty tygli odlewniczych (?) i odpady produkcyjne w głębokiej jamie usytuowanej w narożniku północno-wschodnim pomieszczenia, co pozwoliło postawić hipotezę, że w okresie poprzedzającym powstanie wschodniego portyku Agory, funkcjonował tu warsztat odlewniczy związany z produkcją brązowniczą. Gospodarczy charakter tego obszaru jest również potwierdzony przez odkrytą tu dużą ilość fragmentów amfor oraz ceramiki użytkowej. Niestety, główna część tego miejsca produkcyjnego była prawdopodobnie usytuowana bardziej na północ, gdzie w późniejszym okresie został wybudowany solidny mur zamykający pomieszczenie 31 od północy, więc dalsze wykopaliska tu i weryfikacja hipotezy o warsztacie prawdopodobnie okażą się niemożliwe.

Biorąc pod uwagę rezultaty badań we wschodniej części Wykopu I, jak również w Wykopie V oraz VI, trzeba zauważyć, że teren Agory był miejscem intensywnej aktywności budowlanej datującej się na okres powstawania miasta, jak również później. Niewątpliwie,  sezon wykopaliskowy 2016 z kapitalnymi znaleziskami w pomieszczeniach 15 i 16 potwierdził duży potencjał badawczy tkwiący w Wykopie II. W portyku na tym wykopie w trakcie ostatniej fazy jego użytkowania (1 połowa II w. n.e.), nie tylko kwitł handel, jak wskazują odkryte tu małe sklepiki (tabernae), ale także miała miejsce działalność lekarska. Rezultaty badań w roku 2016 również wskazują , iż przed tym okresem, we wcześniejszej fazie,  organizacja przestrzenna wschodniego portyku i zapewne też jego użytkowanie były zupełnie inne.

Jednym z celów badań roku 2016 był dalszy rozwój badań geofizycznych metodami magnetycznymi. Zostały one wykonane przez specjalistów z Uniwersytetu w Hamburgu przy użyciu lepszej niż w ubiegłym roku aparatury (magnetometr z pięcioma sondami). Trwająca trzy tygodnie prospekcja objęła wielki obszar usytuowany na północny-zachód od Agory, w pobliżu bramy miejskiej. Głównym celem było poszukiwanie potencjalnych pozostałości związanych z hipotetycznym drugim antycznym portem Pafos, jak równie innych pozostałości o charakterze gospodarczym. Wstępne wyniki są niezwykle interesujące, między innymi można zaobserwować wielką prostokątną strukturę o wymiarach ok. 25 m na osi N-S oraz ok. 15 m na osi W-E, która została zinterpretowana jako duży budynek. Przebadano również cześć obszaru Agory celem porównania wyników z wynikami uzyskanymi w ub. roku przy użyciu innej aparatury. Uzyskane dane są obecnie przetwarzane, a ich pełne rezultaty powinny być znane przed następną kampanią, co pomoże w planowaniu kierunku dalszych badań.

Badania geo-acheologiczne były kontynuowane przez specjalistów z Instytutu Geografii Uniwersytetu im. J. Kochanowskiego w Kielcach. Objęły obszar wokół Pafos, jak również sam Park Archeologiczny. Uzyskane dane posłużą do rekonstrukcji sedymentów w środowisku Pafos i faz alluwiacji, które zdeterminowały zmiany z przebiegu linii brzegowej. Jednym z głównych celów tych badań jest zweryfikowanie hipotezy zakładającej istnienie drugiego portu Pafos w zatoce północno-zachodniej.

Obok prac archeologicznych, geofizycznych i geo-archeologicznych, przeprowadzono również prace konserwatorskie obiektów i w terenie. Konserwacja monet i zabytków metalowych była wykonywana, jak w poprzednich sezonach, przez członków naszej ekspedycji w polowym laboratorium zorganizowanym w Muzeum Okręgowym w Pafos. Kontynuowano też opracowanie monet. Konserwacja objęła także obiekty w terenie. Prace miały miejsce na terenie Wykopu II w pomieszczeniu 10, gdzie konserwowano podłogę, którą następnie zabezpieczono zgodnie ze wskazówkami konserwatorów. Studentka konserwacji z Warszawy, jak również pracownicy zespołu konserwacji tynków Departamentu Starożytności prowadzili też prace konserwatorskie w innych miejscach, szczególnie zabezpieczono resztki podkładów i barwnych tynków w pomieszczeniach 15-17 w Wykopie II.

Tekst: Ewdoksia Papuci-Władyka 

Zobacz galerię zdjęć